काठमाडौं,१३ चैत्र । रिस भनेको तपाईलाई मन नपर्ने कुराको स्वाभाविक प्रतिक्रिया हो। स्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार मानिसमा क्रोधको भावना हुनुको पछाडि कारण फरक हुन सक्छ । स्वास्थ्य विज्ञहरू भन्छन्, क्रोध भावना वा शक्तिको शारीरिक प्रदर्शन मात्र होइन,यसले धेरै रूप लिन सक्छ । मानिसहरू विभिन्न तरिकामा आफ्नो आक्रामकता व्यक्त गर्न सक्छन्। अमेरिकी मनोवैज्ञानिक संघले रिस वा क्रोधको भावनालाई मानसिक शान्तिको लागि राम्रो मान्दछ । यसले तपाईंलाई नकारात्मक भावनाहरू व्यक्त गर्ने तरिका दिन्छ, स्वास्थ्य विशेषज्ञहरू भन्छन् । तर यदि तपाइँ बारम्बार वा अत्यधिक रिसाउनु हुन्छ, जुन तपाइँको नियन्त्रण भन्दा बाहिर जान्छ, तब यो हानिकारक मानिन्छ ।
मनोचिकित्सकहरू बताउँछन् कि बढ्दो रक्तचाप र रिससँग सम्बन्धित अन्य शारीरिक परिवर्तनहरूले सोच्ने क्षमतालाई असर गर्छ र शारीरिक,मानसिक स्वास्थ्यलाई धेरै तरिकाले हानि पु¥याउँछ। तर मानिसहरू किन धेरै वा बारम्बार रिसाउँछन्, मानिसलाई रिस उठाउने मस्तिष्कमा हुने परिवर्तनहरूबारे विस्तृतमा जान्न प्रयास गरौं ।
किन बारम्बार रिस उठ्छ ?
मनोचिकित्सकहरू भन्छन्, क्रोध जोसुकैमाथि पनि आउन सक्छ। यसको कारण व्यक्तिपिच्छे फरक हुन सक्छ। केही व्यक्तिहरूको लागि, पारिवारिक समस्या, आर्थिक संकट, काम–सम्बन्धित तनाव वा चलिरहेको सम्बन्ध कठिनाइहरूले पनि क्रोध ट्रिगर गर्न सक्छ । जबकि कतिपय मानिसमा विभिन्न प्रकारका मानसिक विकारका कारण रिस उठ्न सक्छ । यदि तपाईलाई बारम्बार रिस उठिरहेको छ भने, यसका लागि मनोचिकित्सकसँग परामर्श लिनु आवश्यक छ ।
क्रोध बढाउने कारकहरू
मनोचिकित्सकहरू भन्छन्, स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित धेरै समस्याहरूले पनि अनियन्त्रित र बारम्बार रिस उठाउन सक्छ । प्रायः डिप्रेसनबाट ग्रसित व्यक्तिहरूलाई सानो सानो अवस्थामा पनि निराश र रिस उठ्ने समस्या देख्न सकिन्छ । कतिपय अवस्थामा, मिरगीको समस्याले पनि रिस उठाउन सक्छ। Obsessive Compulsive Disorder -OCD एक प्रकारको चिन्ता विकार हो जसले व्यक्तिको व्यवहारलाई असर गर्छ। जुनसुकै विचारका कारण पनि मानिस अत्यधिक क्रोधको सिकार बन्न सक्छ । दिमागमा राख्नुहोस्, यी सबै मानसिक स्वास्थ्य अवस्थाहरूको समयमै निदान र उपचार गर्न महत्त्वपूर्ण छ।
के भन्छन् विज्ञहरू ?
मनोवैज्ञानिक तथा रिस व्यवस्थापन विशेषज्ञ डा.जेरी डिफेनबाकर भन्छन्, जसरी शरीरको संरचना व्यक्तिपिच्छे फरक हुन्छ, त्यसरी नै रिसको भावना पनि मानिसमा विभिन्न कारण, आवृत्ति र आक्रामक हुन सक्छ । कतिपय मानिसहरूले रिसको भावना धेरै आक्रामक रूपमा देखाउँदैनन् भने केही मानिसहरूमा यो सजिलै पत्ता लगाउन सकिन्छ । यदि तपाई पनि धेरै पटक वा सामान्य भन्दा बढी रिसाउनुहुन्छ भने, निश्चित रूपमा मनोचिकित्सकलाई भेटेर यसको पछाडि वास्तविक समस्याको निदान गर्नुहोस्। यदि समयमै कारणहरू थाहा भयो भने, स्थिति सच्याउन सजिलो हुन्छ।
रिस नियन्त्रण गर्ने उपायहरु के के हुन ?
मनोचिकित्सक डा.सत्यकान्त त्रिवेदीको अनुसार रिसलाई शान्त पार्ने सबैभन्दा सजिलो उपाय लामो र गहिरो सास फेर्नु हो । जब तपाई रिसाउनुहुन्छ, गहिरो सास लिनुहोस्, यसले मस्तिष्कलाई अक्सिजन प्रदान गर्दछ, जसले रिसको समस्यालाई कम गर्न सक्छ । शारीरिक गतिविधि वा व्यायामले तनाव कम गर्न मद्दत गर्दछ, जुन रिसको मुख्य कारण मानिन्छ । यदि तपाईलाई क्रोध बढ्दै गएको छ भने छिटो हिड्न सुरु गर्नुहोस्, यसो गर्नाले ध्यान अन्य चीजहरूमा हट्छ र यसले रिस पनि कम गर्न सक्छ । योग र ध्यानलाई रिस कम गर्ने स्थायी उपाय मानिन्छ। तर, यदि तपाई धेरै र बारम्बार रिसाउनुहुन्छ भने, यस सम्बन्धमा निश्चित रूपमा मनोचिकित्सकसँग परामर्श लिनुहोस्।
नोटः यो लेख विभिन्न अध्ययनका प्रतिवेदन र स्वास्थ्य विज्ञहरूको सल्लाहका आधारमा तयार पारिएको हो।
यी कुराको कमीले रिस बढ्छ
एक अध्ययनको अनुसार भिटामिन B6 को कमी – भिटामिन B6 ले हाम्रो शरीरमा मस्तिष्क रसायन जस्तै काम गर्दछ। यसले मस्तिष्कको कार्य सुधार गर्न मद्दत गर्दछ। यदि तपाईंको शरीरमा भिटामिन बी ६ को कमी छ भने, यसले फिल–गुड हार्मोनको कमी निम्त्याउँछ, जसका कारण तपाईलाई रिस उठ्न बाध्य हुन्छ।यसको कमीले स्नायु प्रणालीले काम गर्दैन। ठीक छ।
भिटामिन बी १२ को कमी –जब शरीरमा भिटामिन बी १२ को कमी हुन्छ, तपाई सधैं थकित र सुस्त महसुस गर्न सक्नुहुन्छ । यस्तो अवस्थामा कहिलेकाहीँ मानिसहरूले तपाईलाई तपाईको इच्छाविपरीत पनि महसुस गर्न सक्छन्। तपाईलाई कुनै पनि काममा रुची लाग्दैन, यस्तो अवस्थामा तपाईलाई कुनै काम गर्न बाध्य बनाउनुभयो भने तपाई चिडचिडा बन्न सक्नुहुन्छ । भिटामिन बी १२ को कमीको कारणले तपाईलाई डिप्रेसन जस्ता लक्षणहरू पनि महसुस हुन सक्छ।
Zinc–Zinc हाम्रो शरीरमा मानसिक स्वास्थ्यको लागि जिम्मेवार छ । यसको कमीका कारण तपाईले डिप्रेसनको लक्षणहरू महसुस गर्न सक्नुहुन्छ। तपाईको मुड बारम्बार बिग्रन सक्छ। तपाईंले चिन्ता र चिडचिडापन महसुस गर्न सक्नुहुन्छ। जिंकको कम स्तरले अक्सिडेटिभ तनाव निम्त्याउन सक्छ।
म्याग्नेसियमको कारण, धेरै पटक यो तनाव व्यवस्थापन गर्न कठिनाइ हुन्छ। तपाईं स–साना कुराहरूमा अति प्रतिक्रिया दिन थाल्नुहुन्छ र यहीँबाट तपाईंको रिसाउने बानी सुरु हुन्छ। म्याग्नेसियम एक शान्त खनिज हो जसले स्नायु प्रणालीलाई पोषण दिन्छ र चिन्ता, डर, घबराहट, बेचैनी र चिडचिडापन रोक्न मद्दत गर्दछ । यसको कमी हुँदा तपाईंलाई रिस उठ्ने पनि हुन्छ ।
कसरी ठीक गर्ने
तपाईंले आफ्नो आहारमा मुड बढाउने खानेकुराहरू समावेश गर्न सक्नुहुन्छ, आफ्नो आहारमा भिटामिन B6 र भिटामिन B12 को पूरा फाइदा लिन सक्ने चीजहरू समावेश गर्न सक्नुहुन्छ।जिङ्क र म्याग्नेसियमको कमीलाई पूरा गर्न माछा, ब्रोकाउली, अंकुरित दाना खान सक्नुहुन्छ। हरियो सागसब्जी, एभोकाडो र मासु पनि सेवन गर्नुपर्छ ।
