काठमाडौं,११ चैत्र । यो संसारमा रङ नभएको भए के हुन्थ्यो होला, सोच्नुहोस् । गोरो शरीर, कालो कपाल, निलो आँखा र रंगीन स्वभाव भन्ने वाक्यांश कहाँ रोकिन्छ ? प्रेमीले कसरी आफ्नो मायाको रंगमा डुबाउने कसम खान्छ ? तमाशामा मन पराउने र रंग भर्ने वकालत गर्ने कविहरू कहाँ जाने ? राम्रो; हाम्रो संसार अहिले रङ्गीन हुनु भाग्यको कुरा हो र रंगीन खुसीको पर्व होली आज मनाइदै छ ।
के साँच्चै मायाको कुनै रंग हुन्छ ? यदि हो भने, त्यो रङ के हो र यो रङ सेट गर्ने ट्रिक के हो ? त्यसैले होली खेल्दा रङ र रङको गणित दुवै बलियो रहिरहोस् र सम्बन्धको पर्व रंगीन बनिरहोस् भन्ने हेतुले आज हामी यो रङ र सम्बन्धको रहस्यलाई हल गर्ने प्रयास गर्नेछौँ। रङको मनोविज्ञानमा अनुसन्धान गर्ने अमेरिकी मनोवैज्ञानिक रिले जोन्सनका अनुसार मानिसको हरेक रंगसँग विशेष सम्बन्ध हुन्छ । यो बन्धन उसको संस्कृति, विगतका अनुभव र व्यक्तित्व आदिले निर्धारण गर्छ।
उदाहरणका लागि, सुन्तला रंग देख्दा मानिसहरूलाई स्वाद र भोकको सम्झना गराउँछ। किनभने सामान्यतया हाम्रो मस्तिष्कमा सुन्तला रङसँग ‘स्वाद’को सम्बन्ध हुन्छ । यही कारणले गर्दा खानाको प्याकेटमा सुन्तला रंगको प्रयोग धेरै हुन्छ । विज्ञापन गर्नेहरूले यो मनोविज्ञान राम्ररी बुझेका छन्।
तर डाइटिङ गर्नेहरूले नीलो रंगको प्लेटमा खाना खान्छन् । त्यसले मस्तिष्कले नीलो रंगलाई चिसो, खराब र हानिकारक खानासँग जोड्छ। त्यसैगरी, पश्चिमी देशहरूमा, आक्रामक बन्दीहरूलाई गुलाबी लुगा दिइन्छ र यो रंगको लकरहरूमा बन्द गरिन्छ । किनभने गुलाबी रंगले मानिसको मनलाई शान्त पार्न सक्छ।
दिल्लीका चित्रकार शिवम विश्वकर्मा बताउँछन्,चित्रकलामा मुख्य तीन प्रकारका कलर टोनहरू छन्– तातो, चिसो र हल्का अर्थात् बीचको। यदि कुनै चित्रकारले रावणको दरबार देखाउनु पर्यो भने उसले आफ्नो आक्रामकता देखाउन तातो रंग प्रयोग गर्छ।
त्यसैगरी, यदि कुनै भिक्षुलाई हिउँका चुचुराहरूमा तपस्या गर्दै देखाइन्छ भने, त्यसमा शीतल वा हल्का स्वर प्रयोग गरिन्छ । यो रङको मनोविज्ञान बुझेर मात्र कलाकारहरूले आफ्नो ब्रसबाट रङहरू लगाउँछन्। हामी उत्साह, क्रोध, आत्मविश्वास व्यक्त गर्न तातो रङ प्रयोग गर्छौं र शान्त मन व्यक्त गर्न चिसो रङ प्रयोग गर्छौं।
तरंग लम्बाइका कारण विभिन्न रंगहरूले दिमागमा फरक फरक प्रभाव पार्छ । सबै रङको आ–आफ्नै तरंग दैर्ध्य हुन्छ र यो तरंग दैर्ध्यले हाम्रो आँखालाई विभिन्न ऊर्जाका साथ हिट गर्छ । जसका कारण मनमा विभिन्न रङका लागि विभिन्न भावनाहरू उत्पन्न हुन्छन् । यही कारणले गर्दा विभिन्न रंगहरूले हाम्रो दिमागलाई विभिन्न तरिकाले असर गर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा यो होलीमा रङ र अबीर–गुलालको प्रयोग गर्दा अलिकति पनि रंग मनोविज्ञानलाई ध्यानमा राखेमा केही गडबड हुने वा सम्बन्धमा नयाँपन आउने सम्भावना रहन्छ ।
फ्रान्सेली प्रोफेसर म्याक्स लुशर, जसले हृदयलाई रंगसँग जोडेका थिए । सन् १९४७ मा एक युवा फ्रान्सेली मनोवैज्ञानिक म्याक्स लुशरले एउटा शोध पत्र लेखे । म्याक्सले आफ्नो अनुसन्धानमा संसारको कुनै पनि रङ खाली हुँदैन भन्ने प्रमाणित गरेका छन् । यसको प्रत्यक्ष सम्बन्ध हाम्रो मनस्थितिसँग छ । उनको सिद्धान्तलाई ‘रङको मनोविज्ञान’ भनिन्छ ।
यो म्याक्स लुशर थिए जसले वैज्ञानिक रूपमा हृदयको तारलाई रङसँग जोड्ने यो नियम प्रमाणित गरे । भरतमुनिले रस सिद्धान्तमा आधारित यस ग्रन्थमा ( मूडसँग ) भिन्न रंग जोडेका छन् । अर्थात्, रंग र मानव मस्तिष्क बीचको सम्बन्ध त्यतिबेला पनि थाहा थियो र कलामा पनि प्रयोग भएको थियो।
अर्को शब्दमा, तातो रंगहरू जस्तै रातो, सुन्तला र पहेंलो प्रेम र स्नेह को प्रतीक हुन सक्छ। तर मान्छेहरु पनि भन्छन् कि मायाको कुनै रंग हुदैन तर माया आफैमा गहिरो रंग हो । माथि उठ्ने बित्तिकै संसारका सारा रङ्गहरू मेटिन्छन्। माया गर्ने मान्छेको बिहान हरियो, साँझ रङ्गीन र रात रङ्गीन बन्छ। (एजेन्सीको सहयोगमा)
