रक्षाबन्धनको भगवान इन्द्र र इन्द्राणीसँग के सम्बन्ध छ ?
काठमाडौं, १४ भदौ । जनैपुर्णिमा (राखी पर्व) कहिले सुरु भयो भन्ने ठोस प्रमाण छैन । तर भविष्य पुराणका अनुसार यसको सुरुवात देव–दानव युद्धबाट भएको थियो । त्यो युद्धमा देवताहरू हार्न थाले। भगवान इन्द्र आत्तिएर देवगुरु बृहस्पति पुगे । इन्द्रकी पत्नी इन्द्राणी त्यहाँ बसेर सबै कुरा सुनिरहेकी थिइन् । रेशमको धागोलाई मन्त्रको शक्तिले शुद्ध गरी श्रीमानको हातमा बाँधिन् । संयोगवश श्रावण पूर्णिमाको दिन थियो । त्यस धन्य धागोको शक्तिले भगवान इन्द्रले राक्षसहरूलाई परास्त गरे । श्रीमतीले श्रीमानलाई यो धागो बाँधेर राखे पनि धागोको शक्ति प्रमाणित भयो र पछि दिदीबहिनीले दाजुभाइलाई रक्षा बाँध्न थाले ।
भगवान् कृष्ण र द्रौपदीसँग रक्षाबन्धनको के सम्बन्ध छ ?
पौराणिक कथाहरूमा राखीसँग सम्बन्धित सबैभन्दा प्रसिद्ध कथा भगवान कृष्ण र द्रौपदीको हो। शिशुपालको वध गर्दा श्रीकृष्णले यस्तो रिसले पांग्रा घुमाए कि उनको औंलामा चोट लाग्यो। उहाँबाट रगत बग्न थाल्यो । रक्तस्राव रोक्नको लागि द्रौपदीले आफ्नो साडीको टुक्रा च्यातेर कृष्ण भगवानको औंलामा बाँधिन् । भगवानले पञ्चालीलाई सधैं दुःखको समयमा मद्दत गर्ने वचन दिनुभयो । भगवान कृष्णले पनि दौपदरी चिरहरणको समयमा आफ्नो प्रतिज्ञा पूरा गरे।
राक्षस राजा बली र लक्ष्मीसँग रक्षाबन्धनको के सम्बन्ध छ ?
रक्षा बन्धनको कथा राक्षस राजा बलिसँग पनि सम्बन्धित छ । राजा बलिले १०० यज्ञ पूरा गरेर स्वर्गमा प्रभुत्व स्थापित गर्न चाहन्थे । यसले देवराज इन्द्रलाई त्रसित बनायो र उनले भगवान विष्णुको प्रार्थना गर । त्यसपछि भगवान वामन ब्राह्मणको भेषमा भिक्षा माग्न राजा बालीकहाँ गए। गुरु शुक्राचार्यले अस्वीकार गरे पनि राजा बालीले भगवान विष्णुलाई तीन पाइला जमिन दान दिने वाचा गरे। भगवानले सम्पूर्ण आकाश, पातलो र पृथ्वीलाई तीन चरणमा नापे र राजा बालीलाई रसातलमा पठाए। यस दानको बदलामा राजा बालीले भगवानबाट सधैं उहाँको अगाडि रहने वाचा लिए। भगवान घर नफर्किएर चिन्तित लक्ष्मीलाई नारदले उपाय सुनाए । त्यही उपाय पछ्याउँदै लक्ष्मी राजा बालीकहाँ गइन् र रक्षाबन्धन बाँधेर आफ्नो भाइ बनाएर आफ्ना पति भगवान विष्णुलाई साथमा ल्याइन् । त्यो दिन श्रावण महिनाको पूर्णिमा थियो । यो घटना रक्षा बन्धन मनाउने कारण पनि बन्यो।
हुमायु र कर्णावतीसँग रक्षाबन्धनको के सम्बन्ध छ ?
मध्ययुगीन युगमा यो पर्व समाजको हरेक भागमा फैलिएको थियो । यसको श्रेय रानी कर्णावतीलाई जान्छ । त्यसबेला चारैतिर एकअर्काको राज्य कब्जा गर्न लडाइँ चलिरहेको थियो । महाराजकी विधवा रानी कर्णावती मेवाडको सिंहासनमा विराजमान थिइन् । गुजरातका सुल्तान बहादुर शाहले आफ्नो राज्यलाई हेरिरहेका थिए। त्यसपछि रानीले हुमायुनलाई भाइ सम्झेर राखी पठाइन् । हुमायुनले बहादुर शाहबाट रानी कर्णावती राज्यको रक्षा गरे र राखीको इज्जत राखे।
यो पर्व देशभर विभिन्न तरिकाले मनाइन्छ । उत्तराञ्चलमा यसलाई श्रावणी भनिन्छ । यस दिन यजुर्वेदी द्विजको कार्य गरिन्छ । अमरनाथको धेरै प्रसिद्ध धार्मिक यात्रा गुरु पूर्णिमाबाट सुरु हुन्छ र रक्षाबंधनको दिन समाप्त हुन्छ । महाराष्ट्र राज्यमा, यो पर्व नरिवल पूर्णिमा वा श्रावणी भनेर चिनिन्छ। यस दिन मानिसहरू नदी वा समुद्रको किनारमा गएर आफ्नो पवित्र धागो परिवर्तन गरी समुद्रको पूजा गर्छन्। राजस्थानमा रामराखी र चुडाराखी वा लुम्बा बाँध्ने चलन छ। रामराखी सामान्य राखी भन्दा फरक छ। यसमा रातो तारमा जोडिएको पहेँलो स्प्लाससहितको ट्यासल छ। यो केवल भगवान संग जोडिएको छ। भाउजुको चुरामा चुरा राखी बाँधिन्छ ।
