काठमाडौं, १४ असार । पौराणिक कालमा एउटी केटी थिइन् । उनको नाम वृन्दा थियो । उहाँ दानवको कुलमा जन्मनुभएको थियो। वृन्दा सानैदेखि भगवान विष्णुको परम भक्त थिइन् । धेरै मायाले भगवानको पूजा गर्थिन । जब उनी हुर्किइन्, राक्षस कुलका राक्षस राजा जालन्धरसँग उनको विवाह भयो, जलन्धर समुद्रबाट जन्मिएका थिए । वृन्दा एक धेरै धर्मी नारी थिइन् र सधैं आफ्नो पतिको सेवा गर्थिन् ।
एक पटक देवता र दानवबीच युद्ध भयो, जालन्धर युद्धमा जान थालेपछि वृन्दाले भनिन्–‘स्वामी तिमी युद्धमा जाँदैछौ, जबसम्म युद्धमा रहन्छौ, तबसम्म म पूजामा बस्छु र तिम्रो विजयको अनुष्ठान गर्छु । फर्केर आउनुहोस् म जाँदा मेरो संकल्प छोड्ने छैन् ।’ त्यसपछि जालन्धर युद्धमा गए र वृन्दाले व्रत लिन थालिन र पूजामा बसिन्। उनको व्रतको प्रभावले देवताहरूले पनि जालन्धरलाई जित्न सकेनन् । जब सबै देवताहरू हार्न थाले, तब उनीहरू भगवान विष्णु कहाँ गए ।
जब सबैले भगवानसँग प्रार्थना गरे, भगवानले भने कि वृन्दा मेरो परम भक्त हुनुहुन्छ, म उसलाई धोका दिन सक्दिन, तर भगवानले भने, भगवान, यो अर्को उपाय छैन, अब तपाईं मात्र हामीलाई मद्दत गर्न सक्नुहुन्छ। भगवान जालन्धराको रूप धारण गरी वृन्दाको दरबारमा पुग्छन् । वृन्दाले आफ्नो पतिलाई देख्नेबित्तिकै पूजाबाट उठेर उहाँको पाउ छुइन् । उनको संकल्प टुट्नेबित्तिकै देवताहरूले युद्धमा जलन्धरलाई मारेर शिर काटिदिए । वृन्दाको दरबारमा उनको टाउको खस्यो, जब वृन्दाले आफ्नो श्रीमानको टाउको काटिएको देखिन,तब आफ्नो अगाडि उभिएको मान्छे को हो ? भन्न थालिन् ।
उनले सोधिन– तिमी को हौ, जसलाई मैले छोएँ, तब भगवान आफ्नो रूपमा आए तर केही बोल्न सकेनन्, वृन्दाले सबै कुरा बुझिन् । उसले देवताहरुलाई ढुङ्गा बन्न श्राप दिइन । देवताहरु तुरुन्तै ढुङ्गामा परिणत भए । सबै देवताहरू रुन थाले। लक्ष्मी रुन थालिन् र प्रार्थना गर्न थालिन्, तब वृन्दाले भगवानको श्राप छोडरे र पतिको शिर लिएर सती भइन्।
उनको खरानीबाट एउटा बिरुवा निस्क्यो, तब भगवान विष्णुले भन्नुभयो– आजदेखि उसको नाम तुलसी हो र यो ढुङ्गाको रूपमा मेरो एउटा रूप रहनेछ जसलाई तुलसीजीसँगै शालिग्रामको नामले पुजिन्छ र म ग्रहण गर्छु । तुलसी बिनाको खाना त्यसबेलादेखि सबैले तुलसीको पूजा गर्न थाले र कात्तिक महिनामा शालिग्राम सँग तुलसीको विवाह गरिन्छ । देउथनी एकादशीको दिनलाई तुलसी विवाहको रुपमा मनाइन्छ ।
