काठमाडौं, ३१ साउन । सनातन धर्ममा ध्यानलाई विशेष महत्त्व दिइएको छ । ध्यान प्राचीन कालदेखि प्रचलित छ । यो शरीरको लागि मात्र उपयोगी छैन, तर आध्यात्मिक क्षेत्रमा पनि यसको विशेष महत्त्व छ ।
ध्यान कल्पवृक्ष जस्तै हो। ध्यान यस्तो महत्त्वपूर्ण शिक्षा हो जुन हामीलाई सांसारिक जीवनमा पनि चाहिन्छ र यो आध्यात्मिक अलौकिक क्षेत्रमा पनि प्रयोग गरिन्छ। आज विज्ञानले पनि ध्यानका धेरै फाइदाहरू स्वीकार गरेको छ । आध्यात्मिक क्षेत्रमा परमात्मासँग आत्माको मिलनका लागि लक्ष्यमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने मान्यता रहेको छ ।
ध्यानको आध्यात्मिक महत्व
ज्ञान जति बलियो हुन्छ, त्यति नै यो कुनै पनि क्षेत्रमा उपयोगी साबित हुन्छ । मानिसको मनोकामना पूरा गर्ने सबै दिशामा ध्यानले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । पूजाको क्षेत्रमा पनि ध्यानको विशेष महत्व छ । ध्यानलाई भक्ति र लक्ष्य प्राप्तिको लागि महत्त्वपूर्ण माध्यम मानिएको छ ।
अध्यात्ममा ध्यानको उद्देश्य आफ्नो स्वभाव र लक्ष्य बिर्सने बाधाबाट मुक्ति प्राप्त गर्नु हो । ध्यानले शरीर, मन र आत्मा बीचको लयबद्ध सम्बन्ध सिर्जना र बलियो बनाउँछ । ध्यानको नियमित अभ्यासले आध्यात्मिक शक्ति बढाउँछ र मानसिक शान्तिको अनुभूति दिन्छ ।
उचित ध्यान
ध्यानको लागि उचित मुद्रामा हुनु सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण छ । ध्यान यसरी गर्नुपर्छ मेरुदण्ड सीधा होस् । जब एक आकांक्षीले मेरुदण्डमा रहेको चक्रहरू मार्फत आफ्नो मन र जीवन शक्तिलाई माथिल्लो चेतनातर्फ पठाउने प्रयास गर्दछ, उसले अनुचित मुद्राको कारण मेरुदण्डमा स्नायुहरूको संकुचन र संकुचनबाट बच्नुपर्छ।
यी कुराहरूलाई ध्यानमा राख्नुहोस्
भुइँमा आसन फैलाएर खुट्टा काटेर सुखासन वा पद्मासनमा बस्नुहोस्। ध्यान अभ्यास गर्दा सुरुमा ५ मिनेट पनि पर्याप्त हुन्छ। अभ्यास संग, तपाईं द्दण्–घण् मिनेट को लागी ध्यान गर्न सक्नुहुन्छ। ध्यान गर्नको लागि एक ठाउँ छान्नुहोस् जुन धेरै शान्त छ।
यसरी ध्यान सुरु गर्नुहोस्
ध्यानको सुरुमा प्राणायाम गर्नुपर्छ वा केही बेर बिस्तारै लामो सास लिनुपर्छ र बिस्तारै छोड्नुपर्छ। यसले मस्तिष्कलाई सक्रिय बनाउँछ र विचारहरू नियन्त्रण गर्न सम्भव हुन्छ। रिस, उत्साहमा, सास धेरै छिटो चल्न थाल्छ र उदासी र निराशा मा, सास सुस्त हुन्छ।
सासको चालले विचारमा असर गर्छ र असामान्य श्वासप्रश्वासले मानसिक अस्थिरता निम्त्याउँछ । त्यसैले प्राणायाम वा गहिरो र लामो सास फेर्दा मन र विचारहरूमा शान्ती ल्याउँछ, जसले दिमागलाई एकाग्र गर्न मद्दत गर्छ।
परमात्माको ध्यान
यो संसार विभिन्न प्रकारको ऊर्जाको अभिव्यक्ति हो । हामी पनि त्यही असीम ऊर्जाको अंश हौं र त्यसमा जोडिएका छौं भन्ने विश्वास गरिन्छ । आफूलाई त्यो परम स्रोतको अंशको रूपमा स्वीकार गरेर, हामी हाम्रो असीम क्षमता र सम्भावनाको अनुभव गर्छौं। ध्यानको सुरुमा, हाम्रो ध्यान सफल होस् र हामीले हाम्रो ईश्वरीय वास्तविक प्रकृतिको अनुभव गर्न सकौं भनी भगवानसँग प्रार्थना गरिन्छ।
