एजेन्सी । केही वर्षअघिसम्म महिलालाई हृदयाघात कम हुन्छ भन्ने मान्यता थियो । अहिले बिस्तार महिलाहरुमा यो रोग धेरै देखिदै गएको छ । अहिले धेरै अनुसन्धान र घटनाहरुले महिला पनि हृदयघातबाट सुरक्षित छैनन् भन्ने प्रमाणित गरिसकेको छ । विशेष गरी जब महिला आफ्नो रजोनिवृत्ति चरणमा छन्। सोही उमेरदेखि नै ६० वर्षको उमेर पछि, पुरुष र महिला दुवैलाई हृदय रोगको समान जोखिम हुन्छ।
राष्ट्रिय परिवार स्वास्थ्य सर्वेक्षण, ग्लोबल बर्डन अफ डिजिज एन्ड नन कम्युनिकेबल डिजिज रिस्क फ्याक्टर्स कोलाबोरेसनले भारतमा महिलाहरूमा हृदय रोग र मृत्युदरको बढ्दो प्रवृतिको बारेमा अध्ययन गरेको छ।
अध्ययनका अनुसार भारतमा सन् २०१७ मा मुटु रोगका कारण करिब ४१ लाख मानिसले ज्यान गुमाएका थिए । जसमध्ये १८ लाख महिला र २३ लाख पुरुष थिए । भारतमा पुरुषको तुलनामा महिलामा मुटुको रोग बढी देखिएको छ । बढी तौल, मधुमेह, धुम्रपान र मुखको संक्रमणका कारण महिलामा यो वृद्धि भएको हो ।
अमेरिकामा ६० मिलियन भन्दा बढी महिलाहरू कुनै न कुनै रूपमा हृदय रोगको साथ बाँचिरहेका छन्। हृदय रोग अमेरिकामा महिलाहरूको लागि मृत्युको प्रमुख कारण हो र यसलाई कुनै उमेर सीमा थाहा छैन।
अमेरिकी स्वास्थ्य एजेन्सी सीडीसीका अनुसार सन् २०२० मा हृदयघातका कारण ३ लाखभन्दा बढी महिलाले ज्यान गुमाएका छन् । अनुसन्धानले यो पनि पत्ता लगायो कि केवल ६५% अमेरिकी महिलाहरूले मात्र हृदय रोग उनीहरूको लागि खतरनाक छ भनेर बुझ्छन्।
राजेन्द्र इन्स्टिच्युट अफ मेडिकल साइन्स, राँचीका कार्डियोलोजिस्ट डा. प्रशान्त बताउँछन् कि महिलाहरूमा सबैभन्दा सामान्य हृदय रोग कोरोनरी धमनी रोग हो, जसमा हृदयबाट अन्य अंगहरूमा रगत पु¥याउने ट्यूबहरूमा प्लेकको कारणले ब्लकेज हुन्छ। ।
रजोनिवृत्तिपछि महिलाको शरीरमा हुने हर्मोनल परिवर्तनका कारण कोरोनरी आर्टरी डिजिज हुने सम्भावना बढ्छ । ‘एरिथमिया’का कारण महिलामा हृदयाघात हुने सम्भावना बढी हुन्छ । यसमा मुटुको धड्कन एकदमै ढिलो वा धेरै छिटो वा अनियमित तरिकाले हुन्छ । यो ’एट्रियल फाइब्रिलेसन’ को एक उदाहरण हो।
महिलामा ‘हर्ट फेल्युअर’ हुने तेस्रो जोखिम बढ्दै गएको छ । यस अवस्थामा, मुटु यति कमजोर हुन्छ कि यसले शरीरका अन्य भागहरूमा रगत पम्प गर्न सक्दैन। यो अवस्था सबैभन्दा गम्भीर छ।
धेरै महिलाहरूमा हृदयघात जस्तो गम्भीर चिकित्सा आपतकालीन अवस्था नआएसम्म हृदय रोगको लक्षण देखापर्दैन। महिलाहरुमा मुटु रोगका लक्षणहरु पुरुषहरु भन्दा फरक हुने हुनाले उनीहरुलाई बेवास्ता गरिन्छ । महिलामा पनि बिस्तारै लक्षण देखिन थाल्छ ।
महिलामा हुने मुटुरोगको प्रकार अनुसार लक्षणहरू फरक–फरक हुन सक्छन्। प्रारम्भिक लक्षणपछि मुटुरोग भएका महिलामा खुट्टा सुन्निने, तौल बढ्ने, निद्रा नलाग्ने, चिन्ता लाग्ने, बेहोस हुने, खोकी लाग्ने र स्वरमा कर्कश हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन् ।
गुरुग्राममा एसएस इनोभेसनका संस्थापक र कार्डियोथोरासिक सर्जन डा. सुधीर प्रेम श्रीवास्तव भन्छन् कि मुटु रोगका सबै महिला बिरामीहरू पहिले नै कुनै पनि रोगबाट पीडित छैनन्। कतिपयले एकदमै स्वस्थ जीवनशैली बाँचिरहेका छन्। तर तनाव र चिन्ता आजको जीवनशैलीको हिस्सा बनिसकेको छ। प्रदूषण जस्ता अन्य कारकहरू पनि हृदयघातको कारण बन्छन्। यद्यपि महिलाहरूले प्रायः उच्च रक्तचापलाई बेवास्ता गर्छन् र यसलाई गम्भीर रूपमा लिदैनन्। जानकारीको अभाव र स्वास्थ्यप्रति लापरवाही पनि भारी छ ।
हर्मोन हाम्रो शरीरको केमिकल मेसेन्जर हो र शरीरमा हुने हरेक क्रियाकलापको एक हिस्सा पनि हो। हर्मोनले मुटु लगायत शरीरको हरेक गतिविधिलाई असर गर्छ। महिला र पुरुष दुवैको शरीरमा विभिन्न प्रकारका एस्ट्रोजेन हर्मोनहरू निस्किन्छन्। रिम्सका मुटुरोग विशेषज्ञ डा प्रशान्तले एस्ट्रोजनका कारण रजोनिवृत्ति नहुँदासम्म महिलालाई मुटु रोगबाट जोगाउने गरेको बताउँछन् । रजोनिवृत्ति अघि महिलाहरूमा, एस्ट्रोजन स्तर उच्च हुन्छ र प्रोजेस्टेरोन स्तर कम हुन्छ।
एस्ट्रोजन मुटुको लागि राम्रो हर्मोन मानिन्छ। रजोनिवृत्ति पछि, दुबैको स्तरमा भिन्नता हुन्छ। एस्ट्रोजन घट्छ र प्रोजेस्टेरोन बढ्छ। जसका कारण महिलाको उमेर बढ्दै जाँदा मुटु रोगको जोखिम पनि बढ्छ
