काठमाडौं ९ असोज । चन्द्रमामा सूर्य उदाएको ५ दिन पुगेको छ । सबैजना गहिरो निद्रामा रहेका चन्द्रयान ३ को रोभर प्रज्ञान र ल्यान्डर विक्रमको ब्यूँझने प्रतीक्षामा छन् । तर भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान संगठन (इसरो) ले विक्रम र प्रज्ञानबाट अहिलेसम्म कुनै संकेत प्राप्त गरेको छैन। क्ष्क्च्इ को आशा छ कि दुबै दोस्रो इनिङ्सको लागि उठ्नेछन् र प्रज्ञान फेरि चन्द्रमाको सतहमा हिंड्नेछन्। क्ष्क्च्इ ले आशा छोडेको छैन।
तर हामीले ल्यान्डर र रोभर कहिलेसम्म ब्यूँझने आशा गर्ने? इसरो प्रमुख एस. हाम्रा सहकर्मी टाइम्स अफ इन्डियासँग कुरा गर्दै सोमनाथले भने हामी विक्रम र प्रज्ञान फेरि सक्रिय हुनका लागि चन्द्रमाको एक दिन अर्थात पृथ्वीको १४ दिन पर्खन सक्छौं।
इसरो प्रमुखले आशा व्यक्त गरे कि विक्रम र प्रज्ञान एक पटक फेरि सक्रिय हुनेछन्। उनले भने, ‘अहिलेसम्म सिग्नल आएको छैन तर भविष्यमा पनि सिग्नल नआउला भन्न मिल्दैन । हामी एक पूर्ण चन्द्र दिन (१४ पृथ्वी दिन) को लागि पर्खन सक्छौं किनभने यस अवधिमा त्यहाँ लगातार सूर्यको किरण पुग्नेछ जसको मतलब तापक्रम बढ्दै जानेछ।
एस. सोमनाथले भने, ‘तापमान बढ्यो भने प्रज्ञान र विक्रमको प्रणाली पनि भित्रबाट तातो हुन्छ । जसका कारण १४ औं दिनमा पनि प्रणाली ब्युँझन सक्छ । तर यो कहिले हुन्छ भन्न सकिने अवस्था छैन।
क्ष्क्च्इ प्रमुखले भने, ‘यदि ल्यान्डर विक्रम र रोभर प्रज्ञान फेरि सक्रिय भएमा धेरै फाइदा हुनेछ। सबैभन्दा ठूलो फाइदा यो हुनेछ कि उसले फेरि त्यहाँ पढ्न थाल्छ।’
उनले भने, ‘हामीले गरेका धेरै प्रयोगबाट जेटा फेला पारेका छौं, तर समयसँगै परिवर्तन हुन सक्छ । उदाहरणका लागि, ChaSTE (Chandra’s Surface Thermo physical Experiment) (चन्द्रको सतह थर्मो भौतिक प्रयोग) नयाँ स्थानमा राख्न सकिन्छ। यदि हामीले ल्यान्डरलाई अलिकति उछाल्दै त्यहाँ अवतरण गर्यौं भने हामीले अर्को स्थानको डाटा प्राप्त गर्नेछौं जुन राम्रो छ। यसको कारण यो हो एउटै स्थानबाट लगातार डाटा प्राप्त गर्दा त्यहाँको सतहको वास्तविक चित्र दिँदैन। यदि हामीले धेरै स्थानहरू फेला पार्छौं भने, हामीले चन्द्रमाको सतह र यसको विशेषताहरूको बारेमा राम्रो जानकारी प्राप्त गर्नेछौं ।
विभिन्न स्थानबाट फरक–फरक समयमा डाटा प्राप्त हुने भएकाले रम्भाका साथै अन्य उपकरणबाट पनि फाइदा हुने उहाँले बताउनुभयो । बोर्ड प्रज्ञानका यन्त्रहरूले विभिन्न स्थानमा प्रयोग गरिसकेका छन् तर धेरै ठाउँमा भए अझ राम्रो हुनेछ ।
ल्यान्डर विक्रम र रोभर प्रज्ञानले चन्द्रमामा दोस्रो पारी सुरु गरोस् वा नगरोस्, यसले चन्द्रयान–३ मिसनको ऐतिहासिक सफलतामा कुनै फरक पर्दैन । यस मिसनले चन्द्रमाको सतहमा सुरक्षित र नरम अवतरण, चन्द्रमाको सतहमा रोभरको पैदल यात्रा र त्यहाँ वैज्ञानिक प्रयोगहरू जस्ता सबै उद्देश्यहरू सफलतापूर्वक पूरा गरिसकेको छ। क्ष्क्च्इ ले योजना अनुसार ल्यान्डर र रोभरको जीवन पुरा गरिसकेको छ। दुवै उठे भने बोनस हुने थियो। एजेन्सीको सहयोगमा
